1.
Chứng Can phong nội động là nói khái quát về Can dương hoá phong quấy rối lên trên hoặc là Can phong kết hợp với đàm xông lên trên, khí và huyết đều dồn lên trên hoặc âm huyết ở tạng Can quá hư sinh táo sinh phong từ đó mà có những đặc trưng như biến đổi đi mọi nơi liên tuê và lay động lẩy bẩy, bao quát cả những chứng trạng thanh khiếu bị bế tác và chân tay thân mình có những trạng thái không bình thường. Nguyền nhấn bệnh này có những chứng hậu phức tạp, thưòng do tuổi cao Thận suy hoậc phòng thát mệt nhọc, thất tình nội thươrtg, ăn uổng không điều hòa là những nhân tố tổng hợp gây nên bệnh; Cũng có thể do Ôn bệnh, bệnh tà vào hạ tiêu, âm huyết hao kiệt mà phát bệnh.
Biểu hiện lâm sàng chủ yếu là chóng mặt, đau đầu, tai ù, miệng mắt méo lệch, nặng hơn thì ngã lăn hôn mê không nói được, bất tỉnh nhân sự, hoặc là chân tay tê dại, run rẩy, bại liêt. hoặc là co giật, lưỡi phần nhiều đỏ tía, khô ráo, mạch Huyền Sác hoặc kiêm Hoạt, kiêm Trường; Nếu Âm huyết hư cực sinh phong thì mạch phần nhiều Tế Sác vô lực hoặc Huyền Tế, Hư Nhược.
Chứng này thường gặp trong các bệnh Huyễn vậng, Đầu thống, Trúng phong, Bại liệt, Quyết chứng, ôn bệnh.
Cần chắn đoán phân biệt với các chứng Can dương thượng cang, chứng Nhiệt cực sinh phong, chứng Can vượng khí thực động phong, chứng Phong trúng kinh mạch, chứng Can nhiệt động phong.
Biểu hiện lâm sàng và phương pháp điều trị cụ thể chứng Can phong nội động trong các tật bệnh khác nhau đêu có đặc điểm riêng.
Chứng này gập trong các bệnh Huyễn vựng.và đầu thống, đềụ quen gọi là Can dương hóa phong, phần nhiều do thể chất vốn âm hư dương thịnh, lại gặp mệt nhọc, cáu giận, khí hỏa bốc lên mà động phong dương, hoặc do tình chỉ uất lâu hóa hòa. Can ậm quá hao hụt mà hỏa bốc lên động phong, chứng trạng biểu hịện chủ yếu là đầu mặt choáng váng như ngồi trêp xe thuyền, hoặc vừa đau đầu vừa chóng mặt. mắt nheo sợ ánh sáng lại kiêm chứng nóng nẩv, mặt đỏ, trong miệng đắng và khô. hoặc chân tay tê dại cơ bắp máy động, đi đứng loạng choạng hoặc kém ngủ haỵ mê; các chứng trạng thường nặng hơn mọi khi mệt nhọc hoặc cáu giận; rêu lưỡi vàng, mạch Huyền Sác; điềụ trị nên dục âm tiêm dương, bình Can dẹp phong, cho uống bài Trặn can tức phong thang 'Y học dung trung tham tây lục. hoặc Linh dương câu đằng thang (Thông tục Thương hàn luận) bỏ Sinh địa tựơi, Xuyên bối mẫu. Tang diệp, Trúc nhự, gia Sinh Thạch quyết, Sinh mẫu lệ. Chân châu mầu, Dạ giao đằng, Hợp hoan hoa.
Chứng Can phong nội động khi gặp trong bệnh Trúng phong hoặc Quyết lạnh, đó là chứng Can dương hóa phong rất nặng, có những tình huống khác nhau như bế chứng, thoát chứng che lấp thanh khiếu ở đỉnh đầu và đi ra tứ chi gây nên bại liệt hoặc co rút V.V.. Triệu chứng và phép chữa cụ thể tham khảo ở bệnh Trúng phong.
Chứng Can phong nội động gặp trong bệnh Bại liêt, thường là chứng nhẹ của nội phong loại trúng, người bệnh có chứng trạng tinh thần còn tỉnh táo, kinh mạch và đường kinh ngầm – toại đạo – bị phong dương cùng với đàm trọc làm úng nghẽn, xuất hiện miệng mắt méo xệch. lưỡi cứng khó nói. chân tay nặng nề, tê dại. bán thân bất toại; chất lười đỏ, rêu lưỡi nhớt, mạch Huyền,Hoạt Sác; phép chữa phải Tiềm dương dẹp phong, thuận khí giáng hỏa, đồng thời tiêu đàm tiết nhiệt, thông kinh lạc. thường dùng bài Thiên ma câu đằng ấm 'Tạp bệnh chứng trị tân nghiễu gia Địa long. Cương tằm, Toàn yết. Ngó công. Trúc lịch. Xuyên hôi, Xích thược, Phòng kỹ. Uy linh tiên.
Chứng Cán phong nội động còn có thể gặp trong di chứng bại liệt do nội phong loai trúng; Đây là do kinh toại đã không được lưu thông lại gặp phong đương tuy đã dập tắt tạm thời chứ chưa khỏi hẳn. hoặc là sau khi phong dương đã tát nhưng lại vi phạm hành động ngu xuẩn riào khác, ngoài tác hai làm cho chần tay vận động trướng ngại, lại thấy thêm cả chứng trạng của phong dương như chóng mặt, đau đầu, gân thịt máy đông có thể dùng Thiên ma câu đẳng ẩm gia giảm để bình Can tiềm dương dẹp phong đồng thời nôn nhằm vào đặc điểm củạ bệnh này là bại liệt thuộc khí hư không lưu thông, đàm trọc ư trệ ở toại đạo, trọng dùng bài Bổ dương hoàn ngũ thang để ích khí trục ứ và thông tắc.
Nếu như saụ điều tri, phong dượng đả tát. đờiii ứ đã trií. chân tay đã hoạt động đựoc, chỉ còn lưng đùi yếu mỏi. loạng choạng không tỉnh táo, trí nâọ kém, đó là 'huyên sạng chứng tinh tủy rỗng không, phép chữa cũng nên đổi Ạiữg bổ ích tinh tủy mới cọ' thể thu cộng hiệu hoàn toàn.
Chứng Gan phong nội động khi gập trong Hạ tiêu ôn bệnh, gọi là ảm huyết hư cực sinh phong; đó là do trải qua hãn hạ, huyết mất âm hao, âm huyết ở hạ tiêu Can Thận khô kiệt, không nhú dưỡng được không khiếu và chân tay gây nên bệnh, cho nên Can mạeh mất 3ự nuôi dưỡng, hư phong nội động, chân tay rụng động thậm chí co giật, miệng chẩy dãi, trong Tâm sợ sệt nhịp mạnh, đồng thời có cả chứng trạng Can Thận chân âm tổn thương lớn như gày còm, nội nhiệt, lòng bàn tay bàn chân nóng rát, gò má đỏ, miệng khồ lưỡi ráo, mồ hôi trộm, tai điệc, nói khó khăn, rìa lưỡi và đầu lưỡi đỏ tía, ráng cáu bắn, nẻ môi, mạch Hư Tế Sác hoặc Huyền Tế vô lực. Những chứng trạng ấy khác với Can dương hóa phong. Loại sau tuy có các chứng trạng Phong dương hạy ra tứ chi kinh lạc, nhưng lấy phong dương kiêm đàm hoả xong lên đỉnh đâu là biểù hiện nặng hơn, không giống như chứng này lấy chân tay giao động làm chứng trạng đột xuất. Can dương hóa phong là chứng trạng dưới hư trên thực hoặc Bản hư Tiêu thực,hơn nữa Tiéu gấp hơn Bản, phép trị phải coi trọng trị Tiêu trước, sau mới chiếu cố đến Bản; Chứng Can phong nội động thì là tà nhẹ mà chính yếu, lấy hư làm chủ yếu, phép trị trước sau lấy phù chính iàm trọng tâm, sẫn sàng dùng ngay thuốc dưỡng huyết định phong, tráng thủy tư âm, dùng các phương thuỗc. đại biểu như Tam giáp phục mạch thang (Ôh bệnh diêu biện), Đại Tiểu định phong châu (Ôn bệnh diêu biện) v.v…
Vì chứng này phần nhiều từ Can khí hóa hỏa sinh phong, lại đa số là kiêm với đàm hỏa xông lên, cho nên thường xen lẫn với Can vượng lấn Tỳ phạm VỊ, xen lẫn vối Trung tiêu hư hàn, xen lẫn với phản vũ Phế kim, xen lẫn với Đàm hóa Hỏa. ỏ tình huống lấn Tỳ phạm Vị và khí trệ, bụng sườn trướng đau, ơ hơi nôn oẹ, ngoài phép dùng thuốc bình Can dẹp phong, có thể linh hoạt gia các vị thuốc sơ lợi hòa giáng, như Bạch tật lê, sinh Mạch pha, Bán hạ, Cam tùng, Hương duyên… ỏ tình huống Trung tiêu hư hàn ăn uống kém sút; ăn không thấy ngon, bụng trướng đại tiện nhão, có thể’ gia thêm các vị thuốc bồi thổ, phù Tỷ kỉện VỊ, như Đảng sâm, Bạch truật, Sơn dược, Liên nhục, Cam tùng Cankhương, Xuyên bối (sao vàng), Trần bì
ỏ tình huống phản vũ Phế kim, Can khí xông lên Phế, thường có kiêm chứng đau sườn, khí xông lên mà suyễn, cố thế linh hoạt thêm các thuốc túc Phế ức Can như Ngô thù sao với Tang chi, Hạnh nhân, Tô ngạnh, Quát hòng, Tô tử v.v…
ỏ tình huống kiêm chứng đàm hỏa, có quan hệ nhất định tới người béo mập; Người mập thì hình thể thịnh mà khí suy. nhiều thấp nhiều trệ, khỉ đạo không lợi, đàm khí dễ úng trệ, đối với bệnh thế phong dương, có cái ảnh hứống stíng xô dồn dập, khi điêu trị có thể dùng thêm thuốc điều khí quét đàm, như Nhị tràn, Hậu phác, Chì xác, Toàn phúc, Lai bậc tử, Tô tử. ỏ người gày thì nhiều táo lắm nhiệt, rất dễ vì nhiệt mà sinh phong, nếu như lại nghiện thuốc nghiện rượu, tụ thấp sinh đàm, đàm hỏa'đều thịnh, tất nhiên là khái thấu nhiều đàm, bỉ đầy, ợ hơi buồn nôn, chóng mật, hồi hộp phiền muộn; một khi phong dương khuấy động lung tung, đa số là có kiêm đàm hỏa xông lện ngăn trở thanh khiếu, nên gia các thuổc quét đàm khai khiếu như Đởm tinh, Thiên trúc hoàng. Trúc lịch, Viễn trí, Xương bồ, Uất kim. Nhất là trước khi phong động, càng phải chú ý thanh khí hóa đàm, có thể dùng bài Thanh khí hóa đàm hoàn (Y phương khảo) hoặc Thanh hỏa hóa đàm hoàn (Cổ kim y giám) gia giảm.
Ị,ại như chủng Can phong nội động nếu lại do cảm mạo phong hàn, tìl ngoại tà dẫn động nội phong thường có kiêm Biểu chứng như nóng rét, đau đầu, nhức xương; Đã có Biểu chứng, có thể linh hoạt gia các vị thuốc sơ phong như Kinh giới, Phòng phong, Bạch chỉ, Thuyền y, Cương tàm, Tàm sa, Thiên ma, Tần giao… cũng dùng chung với thuốc dẹp yên nội phong.
Chứng Can dương thượng cang với chung Can phong nộ
